Hypogeum deel 2: fatale vrouwen en de onderwereld

DODELIJK ERNSTIG?
De onderwereld. Zoals we in het vorige deel van deze blog zagen*, werd deze plek in de loop der tijden steeds meer gezien als het rijk van de doden van waaruit geen terugkeer mogelijk was, en steeds minder als een plek van transformatie en regeneratie. Ook verloren mensen hun geloof in reïncarnatie (of beter gezegd: zielsverhuizing). Nog weer later geloofden mensen niet alleen niet meer in zielsverhuizing, maar werden ook ziel en lichaam van elkaar losgekoppeld. Tot men er uiteindelijk zelfs aan begon te twijfelen of de ziel wel daadwerkelijk bestond. En daarmee leek de laatste verbinding met de oorspronkelijke kijk op de onderwereld definitief verbroken.

Maar: hoe dodelijk ernstig was de onderwereld nu echt? Welk ander (aanvullend) beeld geven de voor-Griekse bronnen, zoals de Egyptische, Soemerische, Babylonische en ook de Europese, ons van deze plek? En kunnen we in deze tijd, waarin steeds meer mensen van een dualistisch naar een holistisch bewustzijn gaan en oude machtsstructuren collectief aan de kaak gesteld worden, ook nog iets van deze oude wijsheid leren?

ANGST VERSUS TRANSFORMATIE
Het antwoord is: ja. Vooral voor wie is opgegroeid met de idee dat de onderwereld een helse plaats is en dat slangen, vrouwen, seksualiteit, dansen en reïncarnatie op z’n minst verdacht of zelfs duivels zijn (een visie die heel lang door kerkvaders is uitgedragen). Een decor dat feitelijk doortrokken is van angst. Je zou dit misschien in onze tijd niet meer verwachten, maar dit archetypische beeld werd eeuwenlang zowel doelbewust als onbewust gevoed en is nog altijd in de dieptepsychologie van veel mensen –mannen én vrouwen- aanwezig.

Keer dit nu allemaal om en stel je een wereld voor waarin de dood niet gevreesd wordt, de onderwereld daarentegen een plaats is voor hergeboorte en de slang het alchemistische symbool voor het vernieuwings- en verlichtingsproces; waar muziek en dans verbonden zijn met onsterfelijkheid en de revitalisering van de ka** en waar seksualiteit de magische potentie bezit om te transformeren of opnieuw tot leven te wekken; stel je bovendien een wereld voor waarin vrouwen de energie van het ‘alles stroomt (panta rhei)’ en ‘alles is voortdurend aan verandering onderhevig’ belichamen, net als de energie van ‘het oude moet eerst losgelaten worden om plaats te maken voor het nieuwe’; een wereld tenslotte waarin ingewijde vrouwen als gids (psychopompos) optreden om tijdelijk de sluiers tussen de rijken van de goden, de levenden en de doden op te lichten… Wanneer je dit lukt, heb je precies de oude visie op de onderwereld voor ogen die later door de nieuwe religieuze verkondigers en machthebbers met nimmer aflatende ijver bestreden zou worden.

CHAOS VERSUS ORDE
Er valt meer over te zeggen. Wanneer je in de oude mythologie van bijvoorbeeld Egypte duikt, zie je dat aanvankelijk de ‘krachten in de wereld’ –die belichaamd worden door goden- elkaar in evenwicht houden. Licht en donker, mannelijk en vrouwelijk, orde en chaos horen bij elkaar. Daarbij horen opkomen, ondergaan en vernieuwd weer opkomen. Energie gaat niet verloren, maar wordt waar mogelijk verrijkt of ‘op een hoger plan getild’. Om die reden maakten ook koningen en farao’s regelmatig de symbolische reis naar de onderwereld, waarbij ze ingewijd werden en met ‘vernieuwde ka’ weer tevoorschijn kwamen. Er werden festivals gewijd aan deze ‘contractvernieuwingen’ met de aarde- en de hemelgoden, een gegeven dat we bijvoorbeeld ook terugzien in het zogenoemde heilige huwelijk elders in de regio-waar het verbond tussen hemel en aarde hernieuwd werd. Net als de zon door de hemelgodin werd opgeslokt en via een lange nachtelijke reis herboren uit haar vulva weer tevoorschijn kwam, zo zagen de farao’s ook hun eigen leven en heerschappij op aarde.

De inwijding in het duister was belangrijk: het betekende het in zichzelf integreren van de kosmische krachten, waaronder ook de chaos. Het ‘in toom houden’ van deze chaos die zowel een duister mannelijk (ongebreidelde lust, oorlogs- en machtshonger) als duister vrouwelijk gezicht (dood, hernieuwing door eerst alles af te breken en vervolgens te composteren) heeft. Chaos die elke koninklijke leider ook in het eigen rijk tegenkomt, en die van hem of haar een vaardig leider kunnen maken. Overigens betekent dit onderscheid in twee soorten chaos niet dat de ene chaos standaard mannelijk en de andere vorm van chaos standaard vrouwelijk is: veelmeer krijgen zij in de Egyptische mythologie (en ver daarbuiten) een mannelijk en vrouwelijk gezicht in de vorm van goden en kenmerkende symboliek.

De wijsheid in de oude verhalen*** ligt hierin, dat verzet tegen deze oerkrachten van chaos leidt tot pijn, lijden en een verlies van het oude verbond om zich over te geven aan de wijsheid van de kosmische (her)schepping. We zien naarmate de tijd verstrijkt een shift in het begrijpen van deze oude levensles. In plaats van zich over te geven aan de roep van de ‘machtige duistere moeder’ om het ‘geleende’ lichaam terug te geven, gaan de helden in verhalen (grofweg vanaf 1500 v.Chr tot ver in onze tijd) zich steeds meer hechten aan dit lichaam en hun ego’s in ontwikkeling; het denken en het verstand proberen de verlokkingen van het lichaam en ‘Moeder natuur’ eronder te krijgen. Deze laatste krijgt niet alleen de schuld van de chaos (orde moet zijn), maar wordt tevens in haar donkere gedaante bestreden en gebrandmerkt als duivelse verleidster, heks en booswicht (de veranderende vrouw heeft meerdere gezichten: ze kan zich tonen als bijvoorbeeld verlokkelijke vrouw en als oude heks; ook beginnen vanaf deze tijd magie en bezweringen een steeds belangrijkere rol te spelen). Vrouwen die letterlijke femmes fatales worden, omdat ze tot verval, chaos en (psychische) dood kunnen leiden- daarvan getuigen wel de vele overgeromantiseerde literaire verhalen uit vooral de 19e eeuw****.

Het moge echter duidelijk zijn dat een overmatige beteugeling van chaos kan leiden tot stilstand, verstarring en kille berekening. Dat is een omgeving waarin creativiteit nog nauwelijks kan bestaan. Andersom laat zich ook raden wat er gebeurt als er één aspect –in dit geval het donkere vrouwelijke aspect- van de oerchaos bestreden wordt: in dat geval raast de andere ongehinderd voort, en wel in de vorm van ongebreidelde lust, begeerte, machtshonger, oorlogszucht… in het Egyptische pantheon belichaamd door de god Seth****.

NOTEN:
* zie:https://www.facebook.com/levonahsdelights/posts/939265396141651

**ka is vitale energie of de levenskracht; de kunst was om deze zo ‘heel’ en vol mogelijk mee te nemen naar de andere wereld; ook waren er ceremoniën en rituelen waarbij iemands ka (doorgaans van de koning) werd versterkt of gerevitaliseerd. Een gezonde en gecultiveerde (ingewijde) ‘ka’ garandeerde een mooi nieuw leven of een goede overtocht naar de andere wereld.

***een aantal van deze verhalen is opgetekend in Alison Roberts, ‘Hathor Rising, The Serpent Power of Ancient Egypt’, East Sussex 1995 (2001). In haar boek, dat niet makkelijk te lezen is, geeft Alison blijk van een diep begrip van de oude Egyptische muurschilderingen, rituelen, poëzie en mythen.

****de 19e eeuw wordt doorgaans gezien als de eeuw waarin de verhoudingen en het wantrouwen tussen mannen en vrouwen op een dieptepunt belanden. De literatuur grossiert in deze tijd in verhalen over sterke, gevaarlijke en verleidelijke vrouwen, die hun argeloze bewonderaars in het ongeluk storten. Zouden we deze teksten echter vanuit een nieuw perspectief lezen, dan zouden we in plaats van ons te focussen op de vrouwvijandigheid ook de oude mythologische thema’s kunnen herkennen. De mooie, fatale vrouwen sturen de plannen van hun helden in de war en belichamen in feite chaos. Chaos als kans tot transformatie, als aansporing om het oude (zelf of ego) los te laten en zich volledig over te geven aan de cycli van verandering.

*****begrip van deze goddelijke ‘Seth’-kracht is uiterst belangrijk. Seth wil de macht hebben en zichzelf tot schepper en heerser van het Al uitroepen. Dit is –als men de gnostische geschriften leest- precies de kern van de vele godsdiensttwisten in het Midden-Oosten, dat al duizenden jaren een kruitvat is. Zij stellen dat de bijbelse scheppergod een ‘valse’ god is, of een van de ‘lagere’ goden, die maar een bepaald aspect van de kosmos vertegenwoordigt . Het is overigens niet zo dat Seth uitsluitend bij mannen hoort, Seth bevindt zich ook in vrouwen. Maar het geeft wel aan hoe nodig het is de oude ‘machtige moeder’ of donkere godin in haar gedaante van ‘egovernietiger’ weer in ere te herstellen, om de Seth-energie in toom te houden. Daarbij hoort overigens geen geweld, maar eerder een volledige overgave in liefde en aan ‘dat wat is’.

Voor deel 1 over het hypogeum, klik hier: de zwarte godin en de onderwereld

Voor deel 3 over het hypogeum, klik hier: dansend door de onderwereld