Vrouwen binnen het (tantrisch) boeddhisme

Het boeddhisme wint nog altijd aan populariteit in het westen. Wanneer je naar de geschiedenis van het boeddhisme kijkt, lijkt deze vooral over mannen te gaan. Niets is minder waar. Aan de basis ervan, met name het tantraboeddhisme, staan wel degelijk vrouwen, en deze vrouwen ondergingen hetzelfde lot als veel vrouwen uit andere religieuze of spirituele tradities: ze werden weggeschreven. De Boeddha zelf heeft vrouwen aangemoedigd dit pad te bewandelen.

Noem een aantal belangrijke vrouwelijke boeddhaleraressen uit de geschiedenis. Ken je er drie of meer? Gefeliciteerd! Lukt het je niet? Niet getreurd. Je hebt waarschijnlijk door de jaren heen een eenzijdig beeld gekregen van een door het mannelijke principe geregeerd boeddhisme. Was de Boeddha immers niet zelf ook een man?

Welnu, er zijn boeddhistische stromingen met sterk matriarchale wortels en een vrouwelijke overdrachtstraditie (=lineage). Veel beroemde leermeesters (zoals Padmasambhava en Tilopa) werden onderwezen door vrouwen!

De Boeddha zelf schijnt verklaard te hebben, dat het pad van ascese en het celibaat met name bedoeld was voor beginnelingen en voor mensen die (nog) onvoldoende konden profiteren van de weldaden en opbrengsten van het ‘hogere, lichamelijke’ pad. Hij doelde hiermee op het in de wereld zijn, het volledig verkennen van onze verlangens en onze seksualiteit ten einde op deze manier grenzeloosheid en egoloosheid te ervaren:

“When I teach avoidance of sexual union,
That is so that weak worldly beings will abandon it.
I teach whatever will mature worldly beings.
(…) the real truth is taught secretly.”

Op de vraag van een vrouwelijke gesprekspartner, waarom zijn discipelen hun vrouwen belasteren, antwoordt de Boeddha:

“That is common to the early disciples and others
Who live in the realm of desire
Not knowing the path of liberation
That relies on women and bestows everything.

”(Candamaharosana-tantra, geciteerd in Miranda Shaw, Women in Tantric Buddhism, p. 145)

In het verleden waren er veel vrouwen die deze kostbare wijsheid cultiveerden en overdroegen op beroemd geworden leermeesters. De namen van de mannen werden behouden, die van hun vrouwelijke leraren werden ‘weggeschreven’. De laatste twintig, dertig jaar worden er gelukkig steeds meer van deze wijze vrouwen herontdekt!

Oorspronkelijk  ontstond het tantrische boeddhisme ook juist  vanuit een felle kritiek op het intellectuele en op logisch denken gerichte patriarchale boeddhisme.
Vrouwen stonden aan de wortels van het tantrisch boeddhisme, waarbij het belangrijkste verschil met het niet-tantrische boeddhisme is, dat verlichting ook bereikt kan worden door het volledig aanwezig zijn in de wereld, vol in het leven staan en het vol-ledig kennen van onze emoties, verlangens en seksualiteit met het doel deze uiteindelijk te transcenderen. De achterliggende gedachte: kennis is pas échte kennis als het zowel kan begunstigen als schaden. Het tantrisme kent vele valkuilen voor wie niet goed begeleid deze weg volgt. Maar juist om deze reden wordt het ook als een snelweg gezien. Om die reden zei de Boeddha “the real truth is taught secretly”.

Ook gaat tantrisch boeddhisme ervan uit, dat in ieder van ons een aandenken (een ‘druppel’) aan onze oorspronkelijke ‘bliss’ (gelukzaligheid) te vinden is. Het is deze ´réminiscence´ , de herinnering aan onze goddelijke eenheid, die ons naar extase doet verlangen. Het is dezelfde extase, die mystici door de eeuwen heen ervaren hebben en hebben proberen over te brengen in metaforisch, sensueel getint taalgebruik. Het is extase waarbij de zintuigen het vervoermiddel zijn, en die niet voor niets in seksuele bewoordingen wordt weergegeven, omdat het allesomvattende en tegelijk allesoplossende orgasme ons er een glimp van laat ervaren.

Dat vrouwen een belangrijke rol speelden bij het verspreiden van deze wijsheid, is niet verwonderlijk. De vrouw is van nature makkelijker met haar lichaam en gevoelens verbonden dan de man. De overleveringstraditie verhaalt van vele vrouwen die op deze manier verlichting of onsterfelijkheid wisten te bereiken. Het pad is dus bijzonder succesvol als we deze getuigenissen mogen geloven!

Het is geen makkelijk pad, want het is het pad dat tevens het meest bezaaid is met valkuilen, in de vorm van (je eigen) demonen en schaduwen, lusten en begeerten. Het vraagt soms veel moed om tot het diepst van je ‘vergiftigende’ emoties zoals angst en razernij te gaan en er te allen tijde op te vertrouwen dat je weer boven komt drijven… steeds een beetje sneller omdat het je steeds meer lukt om te midden van alle tumult je natuurlijke kalmte te bewaren:

“Kye HO! Wonderful!
Whatever appears is mahamudra,
Ornamented by the objects of the five senses.
You cannot enter or leave your natural state-
Run on the plane of great bliss!”

En:
“Kye HO! Wonderful!
When someone experiences reality,
The whole sky cannot contain her bliss.
Can you express that? Then speak!
I have seen what is utterly invisible!” (geciteerd in Shaw, p. 93-94)

De woorden zijn uit de mond van een yogini (een vrouwelijke yogi), mahamudra staat voor ‘verlichting van de geest’ en de woorden ‘natural state’ en ‘reality’ staan voor de verlichtingservaring, de wereld die ervaren wordt als we door de sluiers en de schijn van onze ‘bestaande’ wereld heen weten te zien…

Niet alleen staan vrouwen aan de basis van het tantrisch boeddhisme, ook worden zij gezien als belangrijke helpers en leraressen op het boeddhistische groeipad. Zowel voor mannen als voor vrouwen. Het belangrijkste wat een vrouw heeft te doen volgens de overlevering, is dat zij haar eigen goddelijkheid realiseert, de Godin in haarzelf ontwaakt en leert belichamen. Ze moet leren haar eigen goddelijkheid op te eisen, en niet afhankelijk te zijn van de goedkeuring door anderen.

Een volgende belangrijke stap voor vrouwen, is de innerlijk ontwaakte godin hoog houden te midden van alle tumult in het dagelijkse leven. Vrouwen die deze stap zetten, zullen merken dat dat niet vanzelf gaat en dat hun zelfvertrouwen op alle mogelijke manieren getest kan worden, bijvoorbeeld in relaties met andere vrouwen en mannen.

Zo kunnen oude emotionele issues (angsten en onzekerheden) ineens boven komen drijven, met de bedoeling dat deze getransformeerd worden als onderdeel van hun groei. Ook kunnen vrouwen uitgedaagd worden hun ‘donkere, krachtige’ kant te laten zien, waarmee ze heilloze situaties rigoureus leren doorsnijden zodat er iets nieuws voor in de plaats kan komen. Het tantrisch boeddhisme verhaalt van yoginis, die hoofden afsnijden of opeisen (een archetypisch thema dat we ook in het christendom en de kunst/literatuur tegenkomen; het hoofd staat o.a. symbool voor het ego dat een volledige overgave aan het Al en Dat Wat Er Is in de weg kan staan).

Belangrijk is, dat vrouwen leren op te komen voor zichzelf: in de tantrische teksten komen geen onderworpen, geslachtofferde vrouwen voor; integendeel: mannen die vrouwen geringschatten of minachten worden door de vrouwen zelf flink op hun plaats gezet en kunnen fluiten naar verlichting.

Dit werpt tevens een ander licht op vrouwonvriendelijke praktijken binnen het tantrische boeddhisme, dat helaas zelf ook niet gevrijwaard is gebleven van een patriarchaal stempel. In sommige tradities worden vrouwen simpel ‘gebruikt’ om de vrouwelijke essentie, die mannen nodig hebben voor hun spirituele groei, te verkrijgen. Het gaat dan bijvoorbeeld om sappen van de vrouw, die als zeer belangrijk worden gezien (het omgekeerde geldt ook: de mannelijke ‘essentie’ is waardevol voor vrouwen, en ook vrouwen hebben hier misbruik van gemaakt). Het is een boeiend verhaal voor wie zich er in verdiept, en op dit onderwerp –met name de literaire en kunstzinnige topos van het vampirisme- zullen we zeker terugkomen!

Wil je meer lezen over de rol van vrouwen binnen het boeddhisme? En wie nu belangrijke vrouwelijke leraren waren (zie de vraag aan het begin van dit artikel)? Kijk dan op

http://www.simsara.nl/…/Sims…/jaargang%2010%20nummer%203.pdf

http://www.zenspirit.nl/publicati…/boeddhisme-en-vrouwen.pdf