Tijgers, perziken en onsterfelijkheid: Xi Wang Mu (deel 1)

Xi Wang Mu –ook wel de Koningin-Moeder van het Westen genoemd- is een van de grootste en belangrijkste godinnen binnen het taoïsme. Ze is ook een van mijn favoriete godinnen. In het Nederlands is er niet veel informatie over haar te vinden, en dat is naar mijn idee zeer onterecht. Ze speelt namelijk niet alleen een belangrijke rol binnen de oude inheemse religie van China, maar ook in de Chinese cultuur en vooral in de literatuur uit een van China’s culturele bloeiperioden: de Tang dynasty (618-907 n. Chr.). Xi Wang Mu maakt haar opwachting in niet minder dan 500 gedichten die uit die periode bewaard zijn gebleven en die geschreven werden door taoïstische en boeddhistische adepten, bewonderaars en dichters.

Wanneer je die gedichten leest, waan je je in een volslagen andere, welhaast bovennatuurlijke wereld, waar hemel en aarde elkaar aanraken op de hoogste bergen, godinnen en jade meisjes sensuele nachten doorbrengen met sterfelijke mannen en hen vervolgens met wijsheid verrijken – en waar ook vrouwen door hen geholpen worden op hun weg om transcendentie of onsterfelijkheid te bereiken. In de gedichten worden lange reizen ondernomen naar kristallen koninkrijken, reizen de vergoddelijkten op de ruggen van kraanvogels en feniksen, worden rijkelijke feestmalen overgoten met wijn en perziken die onsterfelijkheid beloven, wisselen de geliefden bij het afscheid gedichten uit en zorgt het uiteindelijke afscheid –de dichter moet immers weer terug naar de gewone mensenwereld- voor veel verdriet en het gevoel van geamputeerd zijn van het wezenlijke der dingen. In vertaling is de literatuur al prachtig- laat staan in de originele, bloemrijke verbeelding en woordenschat van het Chinees (soms is een kennismaking met de literatuur van een volk niet alleen ontwapenend, maar tegelijk ook verdrietig en spijtig, als dan het beseft komt dat alles in het origineel oneindig veel mooier en rijker moet zijn –maar jij helaas die taal niet kent).

In dit stukje (en in het vervolg op dit stukje) wil ik een introductie op deze bijzondere godin en haar verschijningsvormen en entourage geven. Daarbij dient gezegd te worden dat het lastig is om ergens een begin bij haar te maken, want ze is zo veelomvattend en haar verschijning is krachtig en indrukwekkend. Volgens de Zhuangzi (Boek van Meester Zhuang, ca. 250 v.Chr.) kent niemand haar begin en haar einde; ook is het zo dat haar cult van tijd tot tijd helemaal opvlamt en dan weer wat meer naar de achtergrond verdwijnt–zo was ze in China o.a. ongekend populair rond de millenniumwisseling (3 v.Chr.) en tijdens de Tang Dynasty (7e -10e eeuw).

Ook in Japan en Korea werd ze geliefd en vereerd. Momenteel beleeft ze een cultische comeback in Taiwan waar ze aan verschillende ‘ingewijden’ verschijnt; ook gelooft men binnen enkele esoterische kringen dat zij en haar schare onsterfelijken een gouden stad aan het bouwen zijn om de kosmische balans tussen yin en yang te helpen herstellen en de Tao terug in de harten van de mensen te brengen (met Tao wordt hier geen voorgeschreven systeem of religie bedoeld, maar de Weg, waarvan de essentie is dat het eigenlijk niet in woorden kan worden uitgedrukt. Tracht men dit wel te doen, dan is het niet Tao). Ik zal me hier niet met deze dingen bezighouden, dat laat ik graag aan anderen, maar ik zal pogen een zo rechtmatig mogelijk beeld te geven van deze grootse godin- haar betekenis en beeldvorming in (en ook buiten) China, het taoïsme, Chinese literatuur en individuele levens van mannen en vrouwen, die hun heil bij haar vonden.

Van Xi Wang Mu wordt gezegd dat zij het ‘ultieme yin’ vertegenwoordigt: de vrouwelijke kracht in het universum- zowel in haar lichte als donkere aspecten. Ze is zowel schepping als vernietiging en het koninkrijk van het Westen (de wereld van de doden maar ook der onsterfelijken) is haar domein. Van de vijf ‘fasen’ of ‘elementen’ uit de Chinese (taoïstische) filosofie, waar de Chinese geneeskunde op gebaseerd is, vertegenwoordigt zij het element ‘metaal’ (de andere vier zijn water, hout, vuur en aarde). Aan dit element zijn verschillende andere begrippen verbonden, zoals het westen, de kleur wit, alchemie en de tijger (de tijger is een yin-dier, en de tegenspeler van de draak, die als ‘yang’ gezien wordt). Aanvankelijk, voordat zij in het taoïstische pantheon werd opgenomen, zou zij een sjamanistische godin of voorouder geweest zijn. Haar oudste verschijningsvorm duidt ook in die richting: ze is half mens, half dier en heeft de staart van een luipaard en de tanden van een tijger. Ze maakt in een soort wervelwind en fluitend haar aanwezigheid kenbaar. In de eeuwen voor onze jaarrekening werd haar wilde verschijning wat getemd (de analogie met het temmen of ordenen van de oer-chaos en de veredeling van de donkere krachten van yin ligt hier aan de oppervlakte!) en nam zij eigenschappen van andere goden en natuurwezens in zich op, waardoor zij uiteraard won aan kracht.

Onder invloed van een vroege vorm van het taoïsme (Shang ch’in) transformeerde Xi Wang Mu tot een aantrekkelijke godin met veel macht, wier verschijning alleen al indrukwekkend was (zo verschijnt ze in een rijtuig van paarse wolken en gekleed in veelkleurig damast) en die spirituele wijsheid doorgaf aan volgers van de Tao. Om haar heen schaart ze niet alleen vele onsterfelijken, zoals de beroemde jade meisjes, maar ook vele dieren, zoals de tijger, de haas, de feniks, driepotige kraaien en een dansende pad. Een bonte verzameling van zowel ‘yin’- als ‘yang’-dieren, wat aangeeft dat de godin voor zichzelf het perfecte evenwicht heeft weten te bereiken tussen deze twee kosmische energieën. De wereld die zij bewoont is van een adembenemende schoonheid, de tijd lijkt daar stil te staan en het is of alles er is bevroren en van diamanten en edelstenen is gemaakt. De Koningin-Moeder is echter alles behalve een koud wezen, ze is tegelijk moeder, lerares en minnares.

In de loop van de tijd kreeg Xi Wang Mu nog vele extra benamingen en toevoegingen, zoals “The Primordial Ruler”, “Metal Mother”, “She of the Grand Numen and the Nine Radiances” en niet in de laatste plaats het zeer tot de verbeelding sprekende “The Ninefold Numinous Grand and Realized Primal Ruler of the Purple Tenuity from the White Jade Tortoise Terrace.” Het Chinese vocabulaire is rijkgeschakeerd en vele gedichten waarin de godin verschijnt komen in eerste instantie al even bloemrijk en mysterieus over op niet-ingewijden. De mensen en met name de dichters uit die tijd echter waren goed bekend met de terminologie die voor de godin werd gebruikt en er is daarin een zekere wetmatigheid te bespeuren. Het is de verdienste geweest van Suzanne Cahill, die promoveerde op het beeld van Xi Wang Mu in de Chinese literatuur van de middeleeuwen, om teksten uit het taoïstische canon als basis te nemen voor het interpreteren voor de anders voor ons moeilijk toegankelijke gedichten.

Xi Wang Mu’s belangrijkste rollen zijn het helpen bereiken van transcendentie en onsterfelijkheid, o.a. door het schenken van ‘mystieke’ geschriften over innerlijke alchemie (het lichaam wordt gezien als microkosmos, een afspiegeling van de grotere kosmos), waarbij ‘ruwe’ energie (o.a. verbonden met onze ‘dierlijke’ driften, lust, rauwe emoties) wordt omgezet in verfijnde energie, of ‘kosmisch bewustzijn’. Een andere mogelijkheid is het voltrekken van een goddelijk huwelijk, wat tijdens de Tang door vele adepten werd nagestreefd: een huwelijk, of seksuele vereniging, met een godin of jade meisje betekende een stap verder omhoog op het pad van ‘ascentie’. In vele gedichten wordt deze seksuele vereniging niet in expliciet erotische termen uitgedrukt, maar in verbloemd taalgebruik, dat in die tijd ook bekend is bij de ‘gewone’ mensen. Zo verwijst de uitdrukking ‘regen en wolken’ naar seksuele gemeenschap en verwijzen de termen ‘jaden fluit’ en ‘rozen-juweel stamper’ (rose-gem pistil) naar respectievelijk het mannelijke en vrouwelijke geslachtsorgaan. In een volgende blog op Levonah’s Delights komen enkele van deze gedichten nog aan de orde.

Andere rollen van Xi Wang Mu zijn het handhaven van de kosmische harmonie, scheppen en vernietigen, het tot stand brengen van communicatie tussen het aardse en hemelse rijk, verlenen van ‘hemels mandaat’ aan Chinese keizers in de oude tijden en het beschermen van haar (vooral vrouwelijke) volgelingen. Dit laatste is absoluut belangrijk, als vertegenwoordiger van het ‘ultieme yin’ was ze er vooral ook voor vrouwen –vrouwen die naar spirituele verwerkelijking streefden, die reeds transcendentie bereikt hadden en vrouwen die buiten de maatschappij stonden, zoals prostituees, weduwen, en vrouwen die weigerden te trouwen. Ook vrouwen schreven gedichten aan en over Xi Wang Mu, al zijn er dan minder van bewaard gebleven dan van hun mannelijke soortgenoten.

In een volgende blog kom ik terug op deze uitzonderlijke godin, die mij vanaf het moment dat ze op mijn pad verscheen, gefascineerd heeft door haar wonderlijke verschijning en krachtige energie (misschien komt dat deels doordat ze me soms aan de Sneeuwkoningin doet denken, het lievelingssprookje uit mijn jeugd). Ze is zeker geen makkelijke godin, en niet verwonderlijk kwam zij op mijn pad toen ik aan een zeer belangrijk hoofdstuk in mijn leven begon: het omarmen van het ultieme vrouwelijke waaronder ook het donkere vrouwelijke valt, en het herstellen van mijn eigen yin-yangbalans. Ik geloof heilig dat goden en godinnen krachtpatronen of krachtige energieën zijn die zich beginnen te manifesteren in onze innerlijke (en uiterlijke) wereld als het moment daartoe geëigend is. Met andere woorden als onze innerlijke constellatie hierop ingesteld is, ook als dit betekent dat de ‘nieuwe’ energie voor turbulentie zorgt (in sommige gedichten wordt Xi Wang Mu’s verschijning ook aangekondigd door donderslagen!). Xi Wang Mu maant aan om meer in overeenstemming met ‘Tao’ te leven, om kostbare energie niet langer te verspillen en deze in plaats daarvan aan te wenden voor het streven naar transcendentie.

Bronnen:
Catherine Despeux & Livia Kohn, “Women in Daoism”, Three Pines Press, 2003.

Suzanne Cahill, “The image of the goddess Hsi Wang Mu in Medieval Chinese Literature, University of California (proefschrift), 1982

Suzanne Cahill, “Sex and the Supernatural in Medieval China: Cantos on the Transcendent Who Presides Over the River”, in Journal of the American Oriental Society, 1985.

Suzanne Cahill, “Marriages Made in Heaven”, T’ang studies 10-11, 1992-93.

Suzanne Cahill, “Transcendence and Divine Passion: The Queen Mother of the West in Medieval China, Stanford University Press, California, 1993

Linda Anett Lindgren, “Shamanism and Chinese Goddesses Xi wangmu and Nugua”, op https://www.duo.uio.no/…/243…/EastxAsiaxthesisxLindgren.pdf…

http://www.suppressedhistories.net/goddess/xiwangmu.html

http://www.jasmuheen.com/…/upl…/Article-Taoist-Immortals.pdf