The Mother of the World: Sophia in Rusland

Rusland is een land dat diep in zijn wortels zeer nauw verbonden is met Sophia, het Eeuwig Vrouwelijke Principe. In een oude Russische legende –de verdwenen Stad van Kitezh- is zij echter net als de stad Kitezh verdwenen of beter gezegd: onzichtbaar geworden en voortlevend in het spirituele rijk van de menselijke geest. Sophia is gesluierd geraakt en met haar het vrouwelijke principe en de mysteries van de mensheid. Zowel de stad Kitezh als Sophia kunnen alleen teruggevonden en ontsluierd worden door zij die puur van hart en ziel zijn. Het is de Oost-Europese versie van het verhaal van en de zoektocht naar de Heilige Graal uit de 12e en 13e eeuw.

Sophia is nooit helemaal ondergronds gegaan maar met het licht op de huidige gebeurtenissen in de wereld waar Rusland bij betrokken is, lijkt zij welhaast helemaal verdwenen. Niets is minder waar. Zij is er altijd geweest, hoe onderdrukt zij ook lijkt te zijn onder politieke regimes als het communisme en de huidige regering van Poetin. Zij is altijd voort blijven leven in de Russische folklore, als een mengeling van de christelijke Maria-Sophia en de heidense Moeder Aarde. En zij heeft talloze schrijvers, mystieken en kunstenaars geïnspireerd –van de grote Leo Tolstoj tot de mysterieuze schilder Chagall. Aan haar zijn eveneens beroemde kathedralen gewijd, want Sophia –soms afgebeeld in een rood gewaad en met gouden vleugels- is de bemiddelaarster tussen hemel en aarde.

Binnen de orthodoxe (patriarchale) kerk zijn er verscheidene pogingen gedaan om Sophia officieel te integreren in de heilige Drie-eenheid of Drievuldigheid, bijvoorbeeld door Pavel Florensky en Sergei Bulgakov (begin 20e eeuw). Rond dezelfde tijd schreef de mystieke ziener Vladimir Soloviev in zijn gedicht ‘Het eeuwige vrouwelijke’:

“Let it be Known; today the Eternal Feminine
In an incorruptible body is descending to earth.
In the unfading light of the new goddess,
Heaven has become one with the deeps.”

Het is eveneens in deze zelfde periode, in de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog, dat zieners uit de theosofische en antroposofische hoek ‘voorzagen’ dat er een donkere sluier over Europa zou gaan vallen, waarbij extreme ideologieën als het nationaal-socialisme en het bolsjewisme het werelddeel in een ijzeren greep zouden houden en het spirituele leven van het continent ernstig zouden doen verlammen. Sophia en het eeuwig vrouwelijke zouden nog niet de kans krijgen om volledig open te bloeien.

Nicholas Roerich (1874-1947) was een van de beroemde Russische schilders die diep bewogen werden door het eeuwige vrouwelijke en het Sophiaprincipe. Hij reisde door Rusland en Azië op zoek naar de gemeenschappelijke wortels van de steppenvolkeren en de sjamanistische (natuur)religies. Zijn reizen naar o.a. Tibet en India hebben zijn werk op een diepgaande manier beïnvloed. Op de afbeeldingen zie je zijn schilderijen ‘Mother of the World’, ‘Madonna Oriflamma’, en de Beschermmoeder. Naar Roerich is een heel museum vernoemd in Izvara in Rusland (zie foto). De werken kwamen tot stand in de jaren 30 van de vorige eeuw.

Mystieke en spirituele zieners en filosofen uit theosofische en antroposofische hoek (waaronder Rudolf Steiner en Sergei O. Prokofieff) droegen in hun bijdragen aan de wereld uit, dat de toekomst van Europa in een hernieuwde spirituele en culturele verbinding met de eigen tradities ligt. Daarbij spelen het westen, het midden en het oosten van Europa een eigen belangrijke rol. Het westen heeft ruim ervaring kunnen opdoen met de idealen van de verlichting, de ontwikkeling van het ego en de individuele vrijheid. Het oosten met de idealen van de ‘groepsziel’, de gedeelde opofferingsgezindheid en het verenigen van zowel de ‘Christusimpuls’ als de verbondenheid met de Aarde. Het midden van Europa vormt daarbij een belangrijke schakel tussen oost en west, omdat het beide impulsen in de eigen tradities terugvindt.

Sophia en het vrouwelijke principe, en daarmee een evenwichtig Europa, kunnen alleen tot volledige en rijpe wasdom komen als deze verbindende drie-eenheid weer door elk land en volk teruggevonden wordt. Wanneer het westen niet door het midden en oosten gevoed wordt, loopt het het gevaar om volledig ontkoppeld en ontworteld te raken van de eigen traditie, en andersom, wanneer het oosten niet door het midden en westen gevoed wordt, loopt het het gevaar om blindelings de fuik van massale opofferingsgezindheid en onderwerping aan politiek despotisme binnen te lopen. Midden-Europa loopt aan twee kanten gevaar: ófwel teveel overhellen naar ‘amerikanisme’ en ‘consumptionisme’, ófwel overhellen naar nationalisme en protectionisme.

Heel Europa ‘bubbelt’ van groepen en volkeren die op kleinere of grotere schaal de verbinding met het vrouwelijke principe terugvinden. Soms is zij de gnostische godin uit het vroege christen- en jodendom, soms is zij de aardemoeder. In het oude deel van Europa (het Donaugebied, het Karpatenbekken, het gebied lopend van Turkije en Bulgarije door de voormalige Oostbloklanden) vindt een herverbinding met de minimaal 7000 jaar oude matriarchale culturen plaats, en in Hongarije de heropleving van het oude sjamanisme verbonden met de cultus van de aardemoeder en andere godinnen. Dit zijn ontwikkelingen die ik een warm hart toedraag, omdat zij belangrijk zijn voor onze oeroude Europese identiteit, maar tegelijkertijd is het belangrijk dat zij niet uitmonden in fervent nationalisme en ophemeling van de eigen glorieuze voorouders. Ik wens Rusland een zelfde ontwikkeling toe, en hoop oprecht dat de verbondenheid en de eendracht van de zoekers naar de heilige Russische Graal (het Sophiaprincipe) voldoende krachtig wordt. Moge Sophia’s roep om wijsheid, liefde en vrede sterker worden in Rusland, en mogen wij allen deze roep van de Mother of the World steunen!